Wartaaltje: Chihiro en Kleurpotloden
Een paar maanden geleden keek ik naar de film Spirited Away. Spirited Away is een Japanse animatiefilm, geschreven en geregisseerd door Hayao Miyazaki. Een film waarin de heks Yubaba de naam steelt van degene die ze tot slaaf wil maken zodat ze voorgoed in haar thermale baden moeten werken. Chihiro, wier naam ‘duizend geesten’ betekent, is een tienjarig meisje dat door de heks wordt betoverd en haar naam vergeet. Ze vergeet ook wat echt is en wat niet. Haar herinneringen verdwijnen, haar persoonlijkheid verandert waardoor ze langzaam haar eigen identiteit kwijtraakt. Er bleek een boek te bestaan met achtergronden bij het verhaal en met tal van illustraties. Ik kocht het. Nu zat ik een tijdje geleden met kleindochter aan de tafel terwijl zij lekker aan het kleuren was. ‘Klaar!’ zei ze. ‘Wat heb je voor moois gemaakt’, vroeg ik. Ze wees naar een klein roze detail waarvan ik niet goed begreep wat het voorstelde. ‘Wat is er zo mooi roze’, vroeg ik toen maar. ‘Een roze bank’, zei ze blij. Eerder die ochtend had ik gezegd eigenlijk wel een nieuwe bank te willen en had ze gelijk gezegd dat ik een roze moest kopen.
‘Heel mooi’, zei ik en vroeg of ze nog verder wilde tekenen. ‘Nou nee’, zei ze resoluut en deed een graai in de doos met kleurtjes. Pakte een paar kleurpotloden die weldra personages bleken te zijn in een zelf bedacht verhaal waar ze helemaal in opging. Ik had het boek The art of Spirited Away voor me liggen. Pakte potlood en papier en tekende een tamelijk sombere Chihiro na. Naast mij een kleindochter die mensen maakte van kleurpotloden met eigen identiteiten, maar zo’n woord zegt haar natuurlijk nog niets.
Sinds 20 januari van dit nieuwe jaar heeft Amerika een nieuwe President. President Biden. De aanloop naar de inauguratie verliep anders dan ooit. We haalden opgelucht adem toen het voorbij was omdat Washington niet was bestormd en de plechtigheid rustig was verlopen. Biden staat voor een enorme uitdaging om het maar positief te labelen, want de problemen in zijn land zijn groot. Er is sprake van een grote groep Amerikanen die zich herkennen in de ideeën van Trump en daar is altijd een reden voor. Niet dat we die altijd begrijpen, maar er is een reden voor. Het vraagt moed om samen met mensen die anders denken dan ons naar hun redenen te willen luisteren om vervolgens oplossingen te kunnen bedenken die een ontstane situatie ten goede komen. Oplossingen die misschien in het midden liggen, maar situaties wel kunnen verbeteren en tot meer verbondenheid en voorspoed leiden. Ik vind het ook moeilijk als ik merk dat iemand, waarmee ik in gesprek ben, een hele andere mening blijkt te hebben dan de mijne. Recent raakte ik verzeild in een discussie met een collega over een werkwijze ten behoeve van ons team. Ik vond mijn voorstel echt ontzettend goed, maar hij had daar een heel ander idee over. Voorafgaand aan deze discussie vond ik deze collega best erg oké, maar nu dacht ik: wat ben jij irritant zeg!’ Ik wilde namelijk gelijk hebben, maar hij ook. Zijn telefoon ging. Saved by the bell, zullen we maar zeggen. Later dacht ik: Waarom is het toch zo moeilijk om een gesprek ‘open’ te houden zodra je merkt dat iemand anders er een andere mening op nahoudt? Iedereen heeft de behoefte gezien en gehoord te worden. Maar in plaats van ‘gewoon’ naar elkaar te luisteren en te concluderen ‘that we agree that we disagree’, vliegen we elkaar liever in de haren, verdedigen we onszelf en vallen de ander aan, gaan we harder praten, worden we geïrriteerd en is de dag ineens niet meer zo leuk. In steeds meer landen blijkt geweld de manier te zijn om zaken mee af te dwingen. Dit kan natuurlijk nooit het juiste antwoord zijn, maar geeft wellicht een enorme onderliggende machteloosheid weer. En waar voelen mensen zich machteloos over? Als ik aan Amerika denk, is dit toch bij uitstek het land van mogelijkheden? Het land waar ik empowerment mee associeer. Mensen met moed en kracht. The self-made people. Niet met de machteloosheid die Chihiro uitstraalt.
Maar ik kan van alles bedenken hoe het komt dat er steeds meer geweld ook ons gemoedelijke Nederlandje binnendringt, maar ik weet natuurlijk niet precies wat de basis is van de onvrede van mensen hier, van mensen in Amerika, van mensen overal in de wereld. Daar buigen deskundigen zich over. En ja, ik voel ook afkeuring als ik mensen zie rellen en bezittingen van anderen moedwillig kapot zie maken. Ik begrijp dan ook niet wat mensen zo doet ontvlammen. Ik bedoel, ik moet het niet wagen hun telefoon in het kanaal te gooien. Maar wat ik wel weet is dat, als je je ‘naam’ niet meer weet, vergeten bent wie je bent omdat men jou nooit echt zag, dat jij als minder werd gezien, als je ervaart dat er niet echt naar je geluisterd wordt, als je ervaart niet goed genoeg te zijn en je je altijd moet voegen naar de wensen van de ander die zich superieur over jou waant, dan leidt dit tot machteloosheid die een uitweg zoekt. Het zal de kunst zijn voor Biden en andere wereldleiders, maar ook voor ons, voor mij, de moed te tonen om te luisteren, om te zien, om geduldig te zijn, om nabij en duidelijk te durven zijn. En misschien helpt het om eerst van kleurpotloden personages te maken om fictief in gesprek te gaan met ‘alle kleuren’ die mensen hebben. En dat we dan vooral niet vergeten dat iedereen zijn ‘eigen naam’ heeft en die met trots mag dragen. We kunnen nog veel leren van kinderen. Ik ook. En misschien durven we dan weer omhoog te kijken om te zien wat ongezien bleef.
En ja, Chihiro vindt haar naam terug. En laten we er alsjeblieft voor zorg dragen dat ‘onze’ kinderen hun naam met trots dragen en ze ‘gezien’ zijn.